Οι Φωταροί (Αναδημοσίευση)

Σήμερα είναι παραμονή των Φώτων. Ως γνωστόν, κάθε χρόνο τέτοια μέρα λαμβάνει χώρα στο χωριό μας το έθιμο των "Φωταρών". Οι Φωταροί, μόλις βραδυάσει γυρνάνε στο χωριό και ψέλνουν τα κάλαντα. Αλλά ας αφήσουμε να περιγράψει το έθιμο ένας συμπατριώτης μας, ο Αγιοπροδρομίτης (όσο και Αρνιώτης, μια και έζησε και έκανε οικογένεια στην Αρναία) δάσκαλος Μαυρουδής Παπαθανασίου. Ένα έθιμο το οποίο ευτυχώς διατηρείται μέχρι τις μέρες μας, όχι όμως στην ολοκληρωμένη του μορφή.

Το 1968, ο Μαυρουδής Παπαθανασίου περιγράφει στα "Χρονικά της Χαλκιδικής" το έθιμο:

"Παραμονή των Φώτων στον Άγιο Πρόδρομο. Είναι ώρα που το βαρύ σκοτάδι έπεσε στο χωριό και οι νοικοκυρές ανήσυχες όλο και συγυρίζουν το σπίτι σαν να περιμένουν κάποιους επισκέπτες. Δεν περνάει πολλή ώρα και μέσα στην ησυχία της χειμωνιάτικης νύχτας ακούεται βαρύ, αργό, μακρόσυρτο χορωδιακό τραγούδι:

Σήμιρ’ ειν’ τα Φώτα κι φουτισμός
κι η χαρά μεγάλη στους ουρανούς.

Είναι "Oι Φουταροί" έφηβοι και άνδρες καμιά φορά, που γυρίζουν στα σπίτια και λένε "τα Φώτα". Ένα έθιμο μοναδικό¹, αν δεν κάνω λάθος, στα χωριά της Χαλκιδικής και από τα παλιά χρόνια εξακολουθεί ευτυχώς να διατηρήται ως τα σήμερα. Παρέα από παλληκάρια του χωριού γυρίζουν και ψέλνουν την άγια μέρα που ξημερώνει. Ανεβαίνουν και στα σπίτια και τους δέχονται στην καλή κάμαρη, τους κερνούν και τους δωρίζουν χρήματα, παστό και λουκάνικα. Την άλλη μέρα μ’ αυτά θα επακολουθήση γλέντι τρικούβερτο με κρασί και νόστιμον μεζέ.

Με το τραγούδι τους οι Φουταροί δεν θ’ αφήσουν κανέναν παραπονεμένον. Θα μοιράσουν καλές ευχές και στους νοικοκύρηδες και στο σπίτι και στο μικρό παιδί και στον νιο και στην κοπέλα.

Να και το τραγούδι το απλό μα και τόσο περιεκτικό, που ελπίζουμε να το ακούσουμε σύντομα και ηχογραφημένο:

Σήμερα ειν’ τα Φώτα κι φουτισμός
κι η χαρά μεγάλη στους ουρανούς
Σήμερα βαφτίζουν τουν η Χριστό
μεσ’ στουν Ιουρδάνη τουν πουταμό
Σήμερα κυρά μας η Παναγιά
με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα
κι τουν Άη Γιάννη παρακαλεί
για να ρίξη δρόσου κι λίβανου
να καταπραγώσουν τα ύδατα
για να γαληνέψουν οι θάλασσις².

(Ακολουθούν στίχοι για την νοικοκυρά)

Σήκου κυρά μου κι άλλαξι
κι βάλι τα καλά σου.
Έβαλι τουν ήλιου πρόσουπου
και του φιγγάρ’ αστήθι
κι του κοράκου του φτιρό
βάλαν του καμπανοφρύδι.

(Για την άγαμο κόρη τώρα)

Δω ‘χουν κόρη για παντρειά
κόρη για ν’ αρραβουνιάσουν
κι προξιντάδες έρχουντι
‘που παν’ απού την Πόλι
ρουτούσαν και ξαναρουτούν
που να βρουν τέτοια κόρη
πόχει του μάτι σαν ιλιά
του φρύδι σα γαϊτάνι
του δόλιου του ματόφυλλου
σα κρόσια ‘που μαντήλι.

(Για τον γιο που σπουδάζει)

Γραμματικέ μου κι όμουρφι
κι ψάλτη κι αναγνώστη
που κάθουσαν κι έγραφις
τρία χρουνώ αγάπη
τρία χρονώ ‘γαπητικιά
βουλιέσι να χουρίσης.

(Αν υπάρχει βρέφος τους εξής)

Κι αυτό τ’ αστρούδι του μικρό
που πάει μι του φιγγάρι
να μοι του χάριζη η Θιός
ν’ απλώσου να του πάρου
να τ’ όχου Άγιουν κι Σταυρό
στην ικκλησιά φανάρι.

(Τέλος και για τους κτηνοτρόφους)

Δώ χουν χίλια πρόβατα
και δυο χιλιάδις γίδια
σαν του μιλίσσι πιρπατεί
σαν του μιλίσσι βάζει
σαν του μελισσοβότανου
τριγύρου στα μαντριά του.

(Και τελειώνει με την επωδό³)

Σ’ αυτό του σπίτι πούρταμι
πέτρα να μη ραΐση
κι η νοικοκύρης του σπιτιού
χρόνια πουλλά να ζήση.

Κι του χρόν'

Η γιορτή κορυφωνόταν τ’ Άι-Γιαννιού με δημόσιο χορό⁴!

Κάποια στιγμή, όλοι οι διασκεδάζοντες νέοι, σταματούσαν το χορό. Έτρεχαν κι άρπαζαν από ένα ρόπαλο, το έβαζαν στο δεξιό ώμο, σαν όπλο, έμπαιναν σε φάλαγγα κατ’ άνδρα και με τους ρυθμικούς ήχους των μουσικών οργάνων άρχιζαν, ο καθένας να περιστρέφεται κυκλικά και σε κυκλική γραμμή και να εκτελεί ρυθμικές κινήσεις με το ρόπαλο. Οι κινήσεις γίνονταν ομοιόμορφες, γιατί μιμούνταν στην αλλαγή τον επικεφαλής αρχηγό. Νόμιζε κανείς ότι καταλαμβάνονταν από φρενίτιδα και πολεμικό μένος… Ο ρυθμός των οργάνων γινόταν ταχύτερος, ταχύτερος ο ιδρώτας έτρεχε από τα μέτωπά τους, η αναπνοή τους κοβόταν και στο μάξιμουμ εξεσφενδόνιζαν τα ρόπαλα ψηλά σφυρίζοντας δαιμονισμένα». Το τελικό αυτό σφύριγμα ήταν και το σύνθημα για τη λήξη των γιορτών του Δωδεκαήμερου.

1. Το έθιμο δεν είναι μοναδικό, μια και παρόμοιο έθιμο (Φωταροί) γίνεται και στο γειτονικό Παλαιόκαστρο. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα έχει γίνει αναβίωση όλου του εθίμου, με την συμμετοχή πλήθος κόσμου, ντόπιων και ξένων. Επίσης τα Κάλαντα των Φώτων με παρόμοιους στίχους ψάλλονταν και σε άλλα χωριά της Χαλκιδικής. Βλέπε: "Το Δωδεκαήμερο στη Χαλκιδική", του κ. Ιωακείμ Κρικελίκου.

2. Σήμερα λέγονται και οι παρακάτω στίχοι στο τέλος, τους οποίους δεν αναφέρει ο κ. Παπαθανασίου:

"Θάλασσα τον είδε και έφυγε
και ο Ιορδάνης εστράφηκε."

3. Σήμερα, στο τέλος από τα Κάλαντα λέγεται πάντα και η φράση "Καλή ώρα κι τα Φώτα".

4. Δυστυχώς σήμερα τα έθιμα που γίνονταν την ημέρα του Αη-Γιαννιού έχουν χαθεί...