Πληροφορίες για την εκπαίδευση στον Άγιο Πρόδρομο (Ρεσιτνίκια) στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας

Του κ. Δημητρίου Κύρου, φιλολόγου

Για την εκπαιδευτική κατάσταση στον Άγιο Πρόδρομο (Ρεσιτνίκια) στα χρόνια της Τουρκοκρατίας έχουμε τις παρακάτω διάσπαρτες δημοσιευμένες πληροφορίες:

- Το 1886 τα Ρεσιτνίκια έχουν "δημοτικόν σχολείον εν ω διδάσκαλος τις διδάσκει 60 παίδας"¹.

- Στις αρχές του 20ου αιώνα αναφέρεται λειτουργία ελληνικού Σχολείου², όπου υπηρέτησε ως δάσκαλος (πριν από το 1904) ο Γεώργιος Καραγκάνης (από τον Ταξιάρχη - Λόκοβη Χαλκιδικής, πατέρας του Αθανασίου Καραγκάνη, τ. δημάρχου Πολυγύρου)³.

Υπάρχουν όμως και αδημοσίευτες πληροφορίες, τις οποίες καταγράφουμε αμέσως πιο κάτω. Συγκεκριμένα:

- Στο Αρχείο μου υπάρχει από το 1990 φωτοαντίγραφο ενός χειρογράφου "Ενδεικτικού"⁴ με ημεροχρονολογία 7 Οκτωβρίου 1901 της "Ιεράς Επισκοπής Αρδαμερίου" υπογεγραμμένο από τον επίσκοπο Δωρόθεο. Με το έγγραφο αυτό δίνεται η άδεια στον δάσκαλο Δημήτριο Αστερίου να διδάξει στην Αστική Σχολή Ρεσιτνικίων κατά το σχολικό έτος 1901 - 1902. Αυτούσιο το έγγραφο έχει ως εξής:

"Ενδεικτικόν

Ιεράς Επισκοπής Αρδαμερίου

Λαβόντες υπ' όψιν τα κατά υπό του κυρίου Δημητρίου Αστερίου προσαχθέντα έγγραφα των σπουδών αυτού εφοδιάζομεν αυτόν δια του ετησίου τούδε ενδεικτικού και παρέχομεν αυτώ την άδειαν του διδάσκειν εν τη κατά Ρεσιτνίκια Αστικήν Σχολήν της καθ' ημάς επαρχίας κατά το σχολικόν έτος 1901 - 1902 συμμορφουμένω ακριβώς προς την διδασκαλίαν της ορθοδόξου εκκλησίας και απέχοντι παντός απάδοντος θρησκευτικώς, ηθικώς κ(αι) πολιτικώς.

Εν Ρεσιτνικίοις τη 7 10/βρίου 1901

(Τ.Σ.) + Αρδαμερίου Δωρόθεος"

Από το έγγραφο αυτό πληροφορούμαστε ότι το σχολείο των αρχών του 20υ αιώνα, το οποίο αναφέρεται πιο πάνω, ήταν Αστική Σχολή, στην οποία δίδαξε ο Δημήτριος Αστερίου από τα Δουμπιά, ο οποίος, με παρόμοια "Ενδεικτικά" δίδαξε το έτος 1902/1903 στα Σιποτνίκια (Ριζά) και τα έτη 1905/1906 και 1906/1907 στα Σανά⁵.

- Στο Αρχείο του Δημοτικού Σχολείου Αγ. Προδρόμου υπάρχει ένας χειρόγραφος Κώδικας, που χρονολογείται από το 1909 έως το 1915. Κατά την εκεί επίσκεψή μου στις 23-11-1995 είδα (και μελέτησα) τον Κώδικα με τη βοήθεια του τότε Διευθυντή του Σχολείου κ. Νικολάου Ράπτη, τον οποίο ευχαριστώ και από τη θέση αυτή.

Θεωρώ σκόπιμο να παρουσιάσω εδώ συνοπτικά τον Κώδικα αυτό γιατί κατά την άποψή μου περιέχει σημαντικά στοιχεία για την εκπαιδευτική κατάσταση του Αγίου Προδρόμου κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Ο Κώδικας είναι "Γενικός Έλεγχος" των μαθητών του Σχολείου και είναι ακέφαλος και κολοβός. Έχει 60 σελίδες. Οι σελίδες 1 - 60 περιέχουν "τα αποτελέσματα των εξαμηνιαίων διαγωνισμών"⁶ και τα "ενιαύσια αποτελέσματα της προόδου και διαγωγής των μαθητών της σχολής"⁷, αφού καταγράφονται πρώτα σε στήλες με αύξοντα αριθμό το Όνομα και το Επώνυμο του μαθητή, τα εξεταζόμενα μαθήματα της τάξης, ο Γενικός Βαθμός, οι Απουσίες, η Διαγωγή και οι Παρατηρήσεις για τα σχολικά έτη 1904 - 1915. Από τα περιεχόμενα αυτά πληροφορούμαστε τα εξής:

Κατά το σχολικό έτος 1909 - 1910 λειτουργούσαν οι τάξεις Α' - Ε'.

Στην Α' τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα: Ιερά, Γλωσσικά, Αριθμητική, Πραγματογνωσία, Καλλιγραφία και Ωδική και εξετάστηκαν 12 μαθητές στις εξαμηνιαίες εξετάσεις και 10 μαθητές στις ενιαύσιες εξετάσεις.

Στη Β' τάξη διδάσκονταν τα ίδια μαθήματα με την Α' τάξη και εξετάστηκαν 12 και 11 μαθητές στις δυο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.

Στη Γ' τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα των προηγούμενων τάξεων εκτός από την Πραγματογνωσία και την Καλλιγραφία, που αντικαθίστανται με την Ιστορία και τη Γεωγραφία και εξετάστηκαν 13 και 11 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.

Στην Δ' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με την προηγούμενη τάξη μαθήματα και εξετάστηκαν 10 και 8 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.

Στην Ε' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με τη Δ' τάξη μαθήματα και εξετάστηκαν 5 και 4 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα (Σελίδες 1 - 9)

Στη σελίδα 5 υπάρχει η παρακάτω Σημείωση, που είναι γραμμένη προφανώς από τον Διευθυντή του Σχολείου και απευθύνεται στον άλλο δάσκαλο:

"Σημ. Επειδή οι μαθηταί σχεδόν όλοι απεσύρθησαν δεν εγένοντο εξετάσεις. Συνιστώ σοι κ. συνάδελφε δύο τινά. α) Τους μαθητάς όλους να τους κατατάξης εις τας ιδίας των τάξεις ίνα μη πάθης ό,τι έπαθον και εγώ. β) Να αναλάβης εργασίαν μέχρι του Αγίου Γεωργίου, ίνα κατορθώσεις και κάμης εξετάσεις πριν φύγωσιν όλοι οι μαθηταί".

Κατά το σχολικό έτος 1910 - 1911 λειτουργούσαν οι τάξεις Α' - Δ', ενώ υπήρχε και Προκαταρκτική τάξη.

Στην Προκαταρκτική τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα: Ιερά, Γλωσσικά, Αριθμητική, Πραγματογνωσία και Καλλιγραφία και εξετάστηκαν 15 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.

Στην Α' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με την Προκαταρκτική τάξη μαθήματα και εξετάστηκαν 8 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.

Στη Β' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με την προηγούμενη τάξη μαθήματα και προστίθεται το μάθημα της Ωδικής και εξετάστηκαν 8 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.

Στη Γ' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με τη Β' τάξη μαθήματα με τη διαφορά ότι η Πατριδογνωσία αντικαθίσταται από την Ιστορία και προστίθεται η Γεωγραφία και εξετάστηκαν 8 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.

Στην Δ' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με τη Γ' τάξη μαθήματα και εξετάστηκαν 4 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα (Σελίδες 10 - 17).

Στη σελίδα 17 υπάρχει η παρακάτω Σημείωση, που είναι γραμμένη από τον Διευθυντή και απευθύνεται στον δάσκαλο:

"Επειδή οι μαθηταί της Προκαταρκτικής συνεδιδάσκοντο μετά της Α'. δια τούτο όσοι έχουσι βαθμούς προβιβασίμους εις τα γλωσσικά και την Αριθμητικήν να ενωθώσιν μετά της Α'. ίνα αποτελέσωσι την Β'."

Κατά το σχολικό έτος 1911 - 1912 λειτουργούσαν οι τάξεις Α' - Ε', ενώ στο β' εξάμηνο σχηματίζεται Προκαταρκτική τάξη με 7 μαθητές, που συμμετέχουν στις ενιαύσιες εξετάσεις.

Στην Α' τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα: Ιερά, Ελληνικά (μετωνομασία των Γλωσσικών), Αριθμητική και Πραγματογνωσία και εξετάστηκαν 7 και 8 μαθητές, στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.

Στη Β' τάξη προστίθεται και το μάθημα της Καλλιγραφίας και εξετάστηκαν 14 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.

Στη Γ' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με την προηγούμενη τάξη μαθήματα, με τη διαφορά ότι η Πατριδογνωσία αντικαθίσταται από την Ιστορία και προστίθεται η Γεωγραφία, και εξετάστηκαν 5 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.

Στην Δ' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με την Γ' τάξη μαθήματα και εξετάστηκαν 5 και 6 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.

Στην Ε' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με την Δ' τάξη μαθήματα και εξετάστηκαν 2 και 3 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα (Σελίδες 18 - 27).

Στη σελίδα 21 υπογράφουν "οι διδάσκαλοι Α. Κ. Βατσέρης⁸ και Α. Γ. Παπαθανασίου⁹"

Στη σελίδα 27 υπάρχει η παρακάτω Σημείωση, γραμμένη με μολύβι:

"Σημείωσις. Οι τρεις μαθηταί¹⁰ οι έχοντες προβιβάσιμον βαθμόν επειδή είναι αρκετά προχωρημένοι εις τα Ελληνικά και την Αριθμητικήν δύνανται να προβιβασθώσιν απ' ευθείας εις την Β' τάξιν. Οι διδάσκαλοι¹¹".

Κατά το σχολικό έτος 1912 - 1913 λειτουργούσαν οι τάξεις Α' - Ε', ενώ στο β' εξάμηνο υπάρχει και Προκαταρκτική τάξη μαθητών, 13 από τους οποίους προβιβάζονται στην Α' τάξη¹².

Στην Α' τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα: Ιερά, Ελληνικά, Μαθηματικά, Πατριδογνωσία, Ωδική και Εργόχειρο και εξετάστηκαν 9 και 10 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.

Στη Β' τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα της Α' τάξης από τα οποία όμως αφαιρέθηκε το Εργόχειρο και στα οποία προστέθηκε το μάθημα Ιστορικά, και εξετάστηκαν 6 και 7 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.

Στην Γ' τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα της Β' τάξης, στα οποία προστέθηκε το Εργόχειρο, ενώ τα Μαθηματικά μετωνομάστηκαν σε Αριθμητική και η Πατριδογνωσία αντικαταστάθηκε από τη Γεωγραφία, και εξετάστηκαν 12 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.

Στην Δ' τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα της Γ' τάξης, από τα οποία όμως αφαιρέθηκε το Εργόχειρο και στα οποία προστέθηκε το μάθημα Φυσικά και εξετάστηκαν 3 και 4 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.

Στην Ε' τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα της Δ' τάξης, στα οποία προστέθηκε το Εργόχειρο και εξετάστηκαν 5 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα (Σελίδες 28 - 37).

Στη σελίδα 37 σημειώνονται ο τύπος, η ημεροχρονολογία και οι υπογραφές των δασκάλων ως εξής:

"Εν Ρεσιτνικίοις τη 22α Μαΐου 1913

Οι διδάσκαλοι

Χ. Β. Σατραζάνης¹³

Μαρ. Κουτσαρή¹⁴"

Για τα σχολικά έτη 1913/14 και 1914/15 δεν συγκεντρώσαμε στοιχεία, επειδή δεν ενδιέφεραν την έρευνά μας¹⁵.

Σημειώσεις

1. Βλέπε εφημ. "ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ" (Κωνσταντινουπόλεως), φ. 16-4-1886.

2. Βλέπε Στεφάνου Παπαδοπούλου, "Εκπαιδευτική και κοινωνική δραστηριότητα του Ελληνισμού της Μακεδονίας κατά τον τελευταίο αιώνα της Τουρκοκρατίας", Θεσσαλονίκη 1970.

3. Βλέπε Αθανασίου Καραγκάνη, "Απολογισμός μιας ζωής. Απομνημονεύματα Αθανασίου Καραγκάνη επιτίμου Δημάρχου Πολυγύρου 1896 - 1987", Πολύγυρος 1987, σελ. 5, Ερατώς Ζέλλιου - Μαστοροκώστα, Αθανάσιος Καραγκάνης, Χρονικά της Χαλκιδικής τχ. 42-43 (1987-1988) σ. 41 και "Η παιδεία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας στη Χαλκιδική, στα Πρακτικά του Δ' Πανελληνίου Συνεδρίου. Ποσείδι Χαλκιδικής, 13-15 Οκτωβρίου 1995", Θεσσαλονίκη 1998, σ. 334.

4. Το πρωτότυπο του εγγράφου (και των παρόμοιων, που αναφέρονται πιο πάνω) βρίσκονται στο Αρχείο Αστεριάδη στα Δουμπιά και φωτοτυπία του μας έδωσε ο Πρωτοσύγκελλος της Μητρόπολης Ιερισσού, Αγ. Όρους και Αρδαμερίου Αρχιμ. Χρυσόστομος.

5. Βλέπε σχετικά, Αργυρίου Δαγγίλα, "Σανά Χαλκιδικής", Σανά 1995, σελίδες 11 και 65 (σημ. 12).

6. Στο σχολ.έτος 1912-1913 αναγράφεται η φράση: "Εξαμηνιαίος έλεγχος της προόδου, διαγωγής και φοιτήσεως των μαθητών".

7. Στο σχολ. έτος 1912-1913 αναγράφεται η φράση: "Ενιαύσιος έλεγχος της προόδου, διαγωγής και φοιτήσεως των μαθητών".

8. Καταγόταν από τον Άγιο Πρόδρομο. Δίδαξε και στο Σχολείο της Νικήτης κατά το σχολικό έτος 1909-1910 και 1910-1911. Αργότερα έγινε δικηγόρος στη Θεσσαλονίκη (Βλ. Γιάννη Δ. Κανατά, "Η παλιά Νικήτη", Θεσσαλονίκη 2000, σελ. 42, όπου καταγράφεται ως Αθανάσιος Βατσιέρης).

9. Δεν έχουμε άλλες πληροφορίες για τον δάσκαλο αυτόν.

10. Ένας από τους τρεις μαθητές ήταν και ο γνωστός (μακαρίτης από χρόνια) δάσκαλος και λαογράφος Μαυρουδής Παπαθανασίου, ο οποίος υπηρέτησε ως δάσκαλος στην Αρναία, όπου νυμφεύτηκε την δασκάλα Αικατερίνη Κατσαρού, με την οποία απόχτησε τρία παιδιά: τον αείμνηστο δικηγόρο και ιστοριοδίφη Γιώργο Παπαθανασίου, την φιλόλογο (τ. Λυκειάρχη του Λυκείου Πολυγύρου) κ. Ηλέκτρα Παπαθανασίου-Τσιρώνη και τη γιατρό κ. Αιμιλία Παπαθανασίου-Πολίτη, και μετά από έρευνα έγραψε σε δύο διπλά τεύχη (αρ. 13-14 και 15-16) της περιοδικής έκδοσης της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Χαλκιδικής "ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ" τα "Λαογραφικά Αρναίας", ενώ παράλληλα δημοσίευσε πολλά άρθρα στην εφημερίδα "ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ". Στον παρουσιαζόμενο Κώδικα αναφέρεται ως μαθητής της Προκαταρκτικής τάξης του σχολικού έτους 1910 - 1911 και της Β' τάξης του σχολικού έτους 1911 - 1912 (βλέπε και τη Σημείωση της σελ. 17) με αύξοντα αριθμό 7, αριθμό Μητρώου 55 και αριθμό Μαθητολογίου 7.

11. Δεν αναγράφονται τα ονόματα των δασκάλων.

12. Την πληροφορία παίρνουμε από τις σελίδες 36 - 37 όπου υπάρχει χύμα η παρακάτω αναγραφή:

"Εκ δε της Προκαταρκτικής προβιβάζονται εις την Αην τάξιν οι εξής μαθηταί και μαθήτριαι (αναγράφονται τα ονόματα 13 μαθητών)". Δεν γνωρίζουμε πόσοι ήταν συνολικά οι μαθητές της Προκαταρκτικής τάξης.

13. Δεν έχουμε άλλες πληροφορίες για τον δάσκαλο αυτόν.

14. Δεν έχουμε άλλες πληροφορίες για τη δασκάλα αυτή.

15. Η έρευνα στο Αρχείο του σχολείου του Αγίου Προδρόμου έγινε στα πλαίσια της γενικής έρευνας με θέμα: "Η εκπαίδευση στη Χαλκιδική στα χρόνια της Τουρκοκρατίας" με σκοπό τη συγκέντρωση πληροφοριακού υλικού για μελλοντική έκδοσή του.

-----------------------------------------------------------------------------------------------

Γιάννης Δ. Σαράφης

Θα ήθελα λοιπόν κι εγώ με την σειρά μου να ευχαριστήσω θερμά τον κ. Δημήτριο Κύρου για τις πολύτιμες πληροφορίες που μας παρέθεσε, έναν ακούραστο ερευνητή της ιστορίας και της λαογραφίας του τόπου μας.

Συμπληρωματικά ίσως θα μπορούσαμε να προσθέσουμε μερικά στοιχεία για την εκπαίδευση στον Άγιο Πρόδρομο εκείνης της εποχής.

Το 1868, σε γράμμα του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κων/πόλεως κ.κ. Νεόφυτο, αναφέρεται ότι στα Ρεσιτνίκια υπήρχε "κοινή σχολή". Από το 1876 υπήρχε γραμματοδιδασκαλείο¹ στο χωριό με έναν δάσκαλο, ενώ το 1884 διδάσκει σε αυτό ένας δημοδιδάσκαλος σε 70 παιδιά. Πιο συγκεκριμένα διαβάζουμε:

"Το χωρίον Ροσετνίκια εξ 100 και πλέον οικογενειών αποτελούμενον διετήρει γραμματοδιδάσκαλον τινά, όστις και τον σκυτοτόμον επηγγέλετο, διδάσκοντα εν τω δωματίω της εκκλησίας, όπερ βραδύτερον μεθ' ενός άλλου μετεβλήθη εις σχολείον τακτικόν, εν ω διδάσκει ήδη εις τακτικός δημοδιδάσκαλος 70 παίδας".

Το 1902 οι μαθητές που φοιτούσαν στο Δημοτικό (Αστικό) σχολείο² είχαν φτάσει τους 120, εκ των οποίων οι 8 ήταν μαθήτριες. Η ετήσια δαπάνη για την συντήρηση του σχολείου ανέρχονταν στα 1840 γαλλικά φράγκα. Το 1909 φοιτούν στο σχολείο³ 76 μαθητές (56 αγόρια και 20 κορίτσια), ενώ το 1910 οι μαθητές⁴ φτάνουν τους 75 (49 και 26 αντίστοιχα). Την επόμενη σχολική χρονιά μετά την απελευθέρωση (1913 - 1914) στο σχολείο φοιτούν⁵ 90 μαθητές.

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, το κτίριο που στέγαζε τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες του χωριού ήταν το ισόγειο της σημερινής Κοινότητας, ένας χώρος μικρός για τις ανάγκες των μαθητών και των δασκάλων, το οποίο ήταν ιδιοκτησίας της εκκλησίας. Ήδη από το 1905 γίνονται προσπάθειες για την έκδοση άδειας⁶ από την Οθωμανική κυβέρνηση για την ανέγερση νέας σχολής, οι οποίες όμως δεν θα τελεσφορίσουν για λόγους μάλλον γραφειοκρατίας.

Το κτίριο θα συνεχίσει να εξυπηρετεί τις σχολικές ανάγκες του χωριού μέχρι την δεκαετία του 1930, οπότε και θα καταστραφεί μερικώς εξαιτίας πυρκαγιάς. Διάφορα άλλα κτίρια θα χρησιμοποιηθούν για την στέγαση των μαθητών, έως ότου χτιστεί το νέο σχολείο έξω από το χωριό. Το σχολείο αυτό θα αποτελέσει κέντρο γνώσης και διαπαιδαγώγησης των μικρών μαθητών του χωριού μας για 65 περίπου χρόνια ακόμη, μέχρι να κλείσει οριστικά λόγω έλλειψης επαρκούς αριθμού μαθητών...

Σημειώσεις

1. Εφημερίδα "Φάρος της Μακεδονίας", τχ. 861, 25 Ιουλίου 1884, Εκπαιδευτική κατάσταση της επισκοπής Αρδαμερίου.

2. "Πίναξ γενικός των εν τη Ευρωπαϊκή Τουρκία ελληνικών σχολείων", Κωνσταντινούπολις 1902.

3. "Πίναξ Στατιστικός των εν τη Επαρχία Αρδαμερίου Σχολών κατα το έτος 1909", Αρχείο Επισκοπής Αρδαμερίου, 18 Ιουλίου 1909.

4. "Αριθμητικός Κατάλογος των κατά τάξεις μαθητών και μαθητριών των Σχολών των εφεξής χωρίων της επαρχ[ίας] Αρδ[αμερίου] υποδ[ιοικήσεως] Κασσάνδρας", Αρχείο Επισκοπής Αρδαμερίου, 23 Μαϊου 1910.

5. "Αναφορά Νομιάτρου Γ. Παπανικολάου προς τον Υποδιοικητή της Χαλκιδικής το Μάρτιο του 1914", ΓΑΚ/ΙΑΜ/ΓΔΜ/φ. 10.

6. Στο Αρχείο της Επισκοπής Αρδαμερίου διασώζεται ένας κατάλογος με τα εισερχόμενα και εξερχόμενα έγγραφα της επισκοπής. Εκεί μπορεί κανείς να παρακολουθήσει τις ενέργειες που είχαν γίνει για την ανέγερση νέου σχολικού κτιρίου. Πιο συγκεκριμένα διαβάζουμε:

"94. Επιστολή εις τον Πατριάρχην περί ενεργείας εκδόσεως Υψηλού Φιρμανίου προς ανέγερσιν Σχολής εν Ρεσιτνικίοις ... περιέχουσαν και το σχετικόν σχέδιον αυτής ημερ. 25 Αυγ[ούστου] 1905"...

"137. Εισήχθη πατριαρχική απαντητική επιστολή δηλούσαν ότι επισπεύδεται όσον εστί δυνατόν η έκδοσις του Υψ. Φιρμανίου περί Σχολής Ρεσιτνικίων", Ιούλιος 1907...

"146. Εισήχθη υψηλόν Αυτ. Φιρμάνιον κατά Ιούλιον εκδοθέν του 1907 και αριθ. 50/6 πρωτοκόλ. και ημερ. 19 Ιουλίου 1907 πατριαρχικής σχετικής επιστολής υπέρ ανεγέρσεως της εν τω χωρίω Ρεσιτνικίω Σχολής"...

"156. Επιστολή απαντητική προς τον Καϊμακάμην Κασσάνδρας ερωτώντα αν ήρξατο και επερατώθη η Σχολή Ρεσιτνικίων περί ης εξεδόθη το υψηλόν Αυτοκρατ. Φιρμάνιον. ημερ. 17 Ιανουαρίου 1908"...

Σαράντα πέντε μάστοροι

Σαράντα πέντε μάστοροι¹

Σαράντα πέντε μάστοροι, ματάκια μου

κι εξήντα μαθητούδια

πού πας καρδιά μ' καμμέν'.

Καμάρα ν' έχτιζαν γιαλό, ματάκια μου

καμάρα θεμελιώνουν

πού πας καρδιά μ' καμμέν'.

Ν' ολημερίς ανέχτιζαν, ματάκια μου

κι απί βραδύς χαλνούσι

πού πας καρδιά μ' καμμέν'.

Πουλάκι πάισι κι έκατσι, ματάκια μου

ζερβά 'πού την καμάρα

πού πας καρδιά μ' καμμέν'.

Δεν κηλαϊδούσι σαν πουλί, ματάκια μου

σαν αγριοπούλ' απού 'ταν

πού πας καρδιά μ' καμμέν.

Μόν' κηλαϊδούσι κι έλιγι, ματάκια μου

μ' ανθρωπινή λαλίτσα

πού πας καρδιά μ' καμμέν'.

Αν δε στοιχειώστε άνθρωπο, ματάκια μου

καμάρα δε στεριώνει

πού πας καρδιά μ' καμμέν'.

1. Καγκελευτός χορός της Χαλκιδικής. Πρόκειται για παραλλαγή του γνωστού δημοτικού ποιήματος "Της Άρτας το γιοφύρι", του οποίου η θεματολογία πέρασε τα όρια του ελλαδικού χώρου και διαδόθηκε σε όλα τα Βαλκάνια. Το τραγούδι αυτό περιλαμβάνεται στον ψηφιακό δίσκο της Δόμνας Σαμίου "Έχε γεια Παναγιά".

Ο άντρας που δεν είδε ποτέ γυναίκα (1875)

Εφημερίδα: Bruce Herald

Ημερομηνία: 16 Ιουνίου 1875

Μετάφραση: Γιάννης Δ. Σαράφης

Εισαγωγή

Το συγκεκριμένο άρθρο προέρχεται από μια εφημερίδα της Ν. Ζηλανδίας, την Bruce Herald, η οποία κυκλοφορούσε από το 1864 έως το 1971. Το άρθρο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί αναφέρεται σε κάποιον μοναχό του Αγίου Όρους, ο οποίος δεν είχε βγει ποτέ του από το Άγιον Όρος. Γεννήθηκε μέσα σε αυτό και δεν γνώρισε (ή δεν θυμόταν) τους γονείς του, οι οποίοι όπως και οι συγχωριανοί του σκοτώθηκαν σε "κάποια επανάσταση". Κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για ένα από τα πολλά παιδιά που γεννήθηκαν ή μεταφέρθηκαν από τους γονείς τους στο Άγιον Όρος - το οποίο άνοιξε μετά από πολλούς αιώνες τα σύνορά του στα γυναικόπαιδα - μετά την επανάσταση της Χαλκιδικής του 1821. Το όνομα Ρούμελη που αναφέρεται ως τόπος καταγωγής δεν πρέπει να συγχέεται με την Στερεά Ελλάδα, αλλά με την οθωμανική διοικητική περιφέρεια της Ρούμελης, που περιελάμβανε όλα τα Νότια Βαλκάνια και την Ελλάδα.

Υπάρχει βέβαια και κάποιο πρόβλημα με την χρονολόγηση, καθώς το άρθρο χρονολογείται το 1875 και ο μοναχός αυτός ήταν εκείνη την εποχή 30 με 35 ετών. Όμως στην αρχή του άρθρου αναφέρεται ότι ο συντάκτης του μεταφέρει αυτή την ιστορία από κάποιον ταξιδιώτη, που ταξίδευσε στο Λεβάντε (Ανατολή) παλαιότερα, χωρίς να αναφέρεται το έτος του ταξιδιού. Επίσης, ο συγκεκριμένος μοναχός μπορεί να γεννήθηκε λίγα χρόνια μετά το 1821, μια και τα γυναικόπαιδα κρύβονταν για αρκετά χρόνια μέσα στις σπηλιές του Άθωνα. Άλλοι γλίτωσαν και γύρισαν πίσω στους τόπους τους (μερικοί ως ενήλικες, όπως και οι γενάρχες της οικογένειάς μου, κατά μαρτυρία των γεροντότερων), άλλοι έφυγαν με καράβια για τις Β. Σποράδες και την Ν. Ελλάδα, άλλοι ασκήτευσαν ή εργάστηκαν στο Όρος, πολλοί όμως πέθαναν από την πείνα και τις κακουχίες ή πιάστηκαν από τους Τούρκους (πριν την χορήγηση γενικής αμνηστίας) και πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα, παρόλη την προσπάθεια των μοναστηριών να εξαγοράσουν τους αιχμαλώτους...

Ο ΑΝΤΡΑΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΔΕ ΠΟΤΕ ΓΥΝΑΙΚΑ

"Κάποιος ταξιδιώτης στο Λεβάντε δίνει την παρακάτω αναφορά για έναν άντρα στο μοναστήρι του Ξηροποτάμου που δεν έχει δει ποτέ του γυναίκα:

- Ένας άντρας κατέφτασε από κάποιο απομακρυσμένο κτήμα, ο οποίος μπορούσε να μιλήσει λίγα ιταλικά. Του είχε ανατεθεί να εκτελεί τα χρέη αρχοντάρη κι επομένως δείπνησε μαζί μου. Ήταν ένας λαμπρός άντρας 30 έως 35 ετών, με μεγάλα μάτια και μακριά μαύρα μαλλιά και γένια. Καθώς παρακαθίσαμε μαζί το απόγευμα στο παμπάλαιο δωμάτιο, υπό το φως μιας αμυδρής μπρούτζινης λάμπας, καθώς βαθιές σκιές έπεφταν επάνω στο πρόσωπο και την μορφή του, πίστευα ότι θα είχε κάνει αξιοζήλευτες σπουδές επάνω στον Τισιάνο ή τον Σεμπαστιάν ντελ Πιόμιο. Κατά την διάρκεια της συζήτησης διαπίστωσα ότι είχε μάθει ιταλικά από κάποιον άλλο μοναχό, κι ότι δεν είχε εξέλθει ποτέ από το Άγιον Όρος. Οι γονείς του, κι οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους κατοίκους του χωριού στο οποίο γεννήθηκε - κάπου στην Ρούμελη, αλλά δεν γνώριζε το όνομα ή την ακριβή τοποθεσία - είχαν σφαγιασθεί κατά την διάρκεια κάποιας επανάστασης ή αναταραχής, έτσι τουλάχιστον του είχαν πει, αλλά δεν θυμόταν τίποτε γι' αυτό. Είχε λάβει την εκπαίδευσή του σε κάποιο σχολείο σε αυτό ή σε κάποιο από τα υπόλοιπα μοναστήρια, και είχε περάσει όλη την ζωή του μέσα στο Άγιον Όρος· κι αυτό, όπως είπε, ίσχυε και για πολλούς άλλους μοναχούς. Δεν θυμόταν την μητέρα του, και δεν ήταν σίγουρος αν είχε ποτέ κάποια. Δεν είχε δει ποτέ του γυναίκα, ούτε είχε καμιά ιδέα για το πως είναι ή μοιάζουν οι γυναίκες. Με ρώτησε αν μοιάζουν με τις εικόνες της Παναγίας, οι οποίες είναι κρεμασμένες σε κάθε εκκλησία. Τώρα, αυτοί οι οποίοι είναι εξοικιωμένοι με τις καθιερωμένες αναπαραστάσεις της υπεραγίας Θεοτόκου στην εικονογραφία της Ελληνικής Εκκλησίας, οι οποίες είναι όλες παρόμοιες - ψυχρές, σκληρές και ξηρές, χωρίς κανένα ίχνος συναισθήματος ή επίγειας μορφής - θα συμφωνούσαν μαζί μου ότι δεν προσφέρουν μια καλή ιδέα της χάρης ή της ομορφιάς της ορθής ελκυστικότητας, και ότι υπήρχε κάποια διαφορά στην εμφάνιση μεταξύ των έγχρωμων γυναικών, των Κιρκασίων, και αυτών άλλων εθνών, το οποίο προσέδιδε κάποια επιπλέον δυσκολία στην περιγραφή τους σε κάποιον που δεν είχε δει ποτέ του γυναίκα από οποιαδήποτε φυλή. Άκουγε με περισσό ενδιαφέρον καθώς του εξηγούσα ότι δεν είναι όλες οι γυναίκες όπως οι εικόνες που είχε δει, κι ότι διαφέρουν η μία από την άλλη σημαντικά, στην εμφάνιση τους τρόπους και την αντίληψη. Αλλά πίστευα ότι δεν ήταν συνετό να προχωρήσω την συζήτηση παραπέρα, παρόλο που ο φτωχός μοναχός φαινόταν να έχει έντονη την διάθεση να μάθει περισσότερα για αυτήν την ενδιαφέρουσα κατηγορία ανθρώπων, την οποία η κοινωνία του είχε εξολοκλήρου απαγορεύσει. Συχνά σκεφτόμουν αργότερα αυτόν τον σπάνιο, ανδροπρεπή και ευγενή μοναχό - εάν ήταν ακόμη ησυχαστής, στο μοναστήρι ή στην φάρμα του στο βουνό, στο μικρό χορταριασμένο κελί του όπως την εποχή του Κωνσταντίνου, ή εάν είχε βγει έξω στον κόσμο και γεύονταν τις απολαύσεις και τις ανέσεις του.

Διαζευκτήριο στα Ρεσετνίκια εν έτει 1878

Εισαγωγή

Το έγγραφο που παρατίθεται στην συγκεκριμένη ανάρτηση προέρχεται από το αρχείο της Ιεράς Επισκοπής Αρδαμερίου, που εκείνο τον καιρό είχε την έδρα της στην Γαλάτιστα. Πρόκειται για την απόφαση του μικτού εκκλησιαστικού συμβουλίου της Επισκοπής, σχετικά με την αίτηση για επικύρωση της λύσης των συζυγικών δεσμών της Μαρίας Βασιλικού και του Στέργιου Κιουπούδη, αμφότερων από τον Άγιο Πρόδρομο.

Το έγγραφο έχει ως εξής: Προκαθημένης της ημών ταπεινότητος και συμπαρεδρευόντων των εντίμων προκρίτων παρέσθησαν ενώπιον ημών οι τε Μαρία Βασιλικού¹ και ο σύζυγος αυτής Στέργιος Κιουπούδη² αμφότεροι κάτοικοι του χωρίου Ρεσιτνίκια, ων η πρώτη δεινώς προσκλαίετο κατά του συζύγου της και κατήγγειλεν αυτόν ότι μεταβάς ομού μετ' άλλων όπλοις τε και ροπάλοις εσπέραν τινά εις την οικίαν θείου της τινός, εν ω ευρίσκετο αύτη ήρπασεν αυτήν τη αρωγή και των ετέρων φίλων του και απήγαγων αυτήν κακώς έχουσαν εις τα δάση, ένθα κατεβασάνιζεν αυτήν απανθρώπως όπως συγκατανεύση και υπανδρευθή αυτόν, μη δυναμένη δ' άλλως ποιήσαι και βασανιζομένη ηναγκάσθη ά[...]σα³ και μη βουλομένη να εκτελέση την θέλησίν του, αλλ' άμα εις το χωρίον επανήλθεν απαλλαγήσα των δεινών, έκτοτε ουδόλως ανεγνώρισεν αυτόν ως σύζυγον, διό και εξηζείτο την τελείαν και κανονικήν απ' αυτού διάζευξίν της. Ταύτα αυτή διεξοδικώτερον εκτραγωδούση, ερωτηθείς ο συμπαριστάμενος σύζυγος ουδεμίαν των κατ' αυτού αιτιάσεων της συζύγου του είχεν απεκρούση δι' αποχρώντων λόγων. Μετά τούτο η ταπεινότης ημών [...]³ ρήμασι χρωμένη συνεβούλευσεν αμφοτέρους τα εικότα εις λήθην των παρελθόντων και συμβιβασμόν. Μη καθισχύσασα μέντοι της προσμονής της γυναικός και μετα [...]³ απ' αλλήλων τακτικήν διάστασιν και καθιδούσα το ανοικονόμιτον του σκανδάλου και ανεπίτευκτον της περαιτέρω αυτών συμβιώσεως έγνω και τη των συμπαρέδρων γνώμη διαζεύξαι απ' αλλήλων διαζεύξει τελεία. Ένθεν το εντεύθεν οι ειρημένοι Μαρία Βασιλικού και Στέργιος Κιουπούδη εισί διαζευγμένοι απ' αλλήλων και όλως ξένοι και απηλλοτριωμένοι ελέυθεροί τε παντός προς αλλήλους γαμικού δεσμού και δυνάμενοι, ει βούλοιντο, ετέρου γάμου συνάψειν, εφ' ω εξεδόθη και το παρόν διαζευκτήριον γράμμα και εδόθη εις χείρας της γυναικός δηλούν προς τούτους και την αμοιβαίαν εξόφλησιν αυτών και από υλικής απαιτήσεως. ο Αρδαμερίου Κωνστάντιος επιβεβαιεί.

εν έτει 1878 Μαρτίου 27.

Σχόλια

1. Δεν γνωρίζουμε το επίθετο αυτής της Μαρίας. Το "Βασιλικού" πρόκειται για το πατρώνυμο της ενάγουσας.

2. Μάλλον πρόκειται για τον Αστέριο Κων. Κιούπη, γεννηθέντα το 1854 και στο επάγγελμα γεωργό.

3. Δυσανάγνωστες λέξεις.

Ο τσέλιγκας Νικόδημος ζητάει να αποσταλεί το συμβόλαιο για τα δικαιώματα βοσκής

Εισαγωγή

Το συγκεκριμένο γράμμα προέρχεται, όπως προείπαμε, από ένα σύνολο επιστολών που διασώζονται στην Ι.Μ. Σιμωνόπετρας. Αυτές οι επιστολές αναφέρονται στην δραστηριότητα των κοπαδιών και των ποιμένων της μονής στην περιοχή μας (τόσο στα Ρεσιτνίκια-Άγιο Πρόδρομο, όσο και στα γύρω χωριά). Τα γράμματα αυτά εστάλησαν είτε από τον ηγούμενο της μονής, είτε από τους καλογήρους ποιμένες, ενημερώνοντας τις δύο αυτές πλευρές για συμφωνίες αγοράς και βοσκής των κοπαδιών, για τυχόν προβλήματα που προέκυπταν στην πορεία κ.ά. δίνοντας ταυτόχρονα πολύτιμες πληροφορίες για την περιοχή εκείνη την περίοδο. Τα έγγραφα αυτά παρατίθενται χρονολογικά.

Το τέταρτο έγγραφο συντάχθηκε στις 17/08/1855 από τον τσέλιγκα γερο-Νικόδημο και απεστάλη στον ηγούμενο Σεραφείμ. Μεταξύ άλλων ενημερώνει για την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί με την ασυμφωνία με τους ντόπιους για τα δικαιώματα βοσκής, και ζητάει να του αποσταλεί το συμβόλαιο που είχε συμφωνηθεί μαζί με αυτούς παλαιότερα, προς τακτοποίηση της υποθέσεως. Η ορθογραφία του εγγράφου έχει διατηρηθεί αυτούσια.

Εξώφυλλο

Τω πανοσιωτάτω αγίω καθειγουμένω του ιερού ημών κοινοβίου του σίμωνος πέτρας κυρίω κυρίω σεραφείμ ιερομονάχω τω σεβαστώ μοι πατρί και αγίω γέρωντι.

Εις άγιον όρος. προσκυνιτώς

Ελήφθη τη 22 Αυγ[ούστου]. Του γεροΝικοδήμου

Εσώφυλλο

Την υμετέραν πανοσιώτητα ιυκώς προσκυνώ

Ελάβαμεν τω ευχετικόν σας γράμμα τη 7 αυγούστου και επερωτόντες δια τα αίσια της ηγίασας καλώς ηγιέναιτε. Και ημής χάριτη θεία και διευχών σας αγίον καλώς ηγιένωμεν. Επηδή σας έγραψα δια των τώπον, τους ήπα τα όμηα και δια τη παραβένουν το κοντράτω τους και με ήπαν ελάβαμεν την άδια από των γέρωβησαρίων, και τα εσπίραμε. Όσον κι αν ηπούμε αυτή τα ήδια θενα μας κάμουν και δεν μας συμφέ[ρει] δια τα πράματά μας. Ο τόπος είναι στενώς και βάνουν τους αδαμγιότες μέσα το καλοκέρι και βόσκουν τα αιγίδηά τους, παρομοίως έβαναν φέτως και γουρούνια. Τω λοιπόν να μας στήλεται τω κοντράτον τους δια να πάρομε τα γορόσια. Ηθέλαμε να πιγένωμαι εις τω καϊτζίκι και δια τους κλέπτας δεν επίγαμε να ερωτίσωμεν. Μας λέγουν και τούτω όποιως μετανωήσι χίληα γορόσια θα χάσι. Τους λέγω και εγώ ότη μας γράφι το κοντράτων μας εκήνω θενά εξακολουθήσωμε. Έτη δε με γράφεται και δια μάστωρα δια των μύλον δια να σας στήλω. Εμάθαμε εις τα Βραστά ήναι ένας καλώς μάστορας τω όνομά του μαστωροκονσταντί, ή αυτώς ή τω πεδή του, και η δίο καλή μαστόρη ήναι. Θενά πιγένωμε να τους ομηλίσωμε να ιδούμε αν θέλουν να έρχουνται αυτού. Ιδέ αλού ομοίως και δια φασούληα τω έχω των σκοπόν μου, μόνον να δώση ο άγιος θεός να γένονται. Αγόρασα βούτιρων ακαθάριστον 11 γρ. την οκά ως ενενίντα οκάδες από τω βάβδω. Σας έστηλα εις τω μετώχη καθαρισμένον βούτιρον ήκοσι οκάδες από τα πράγματά μας και ήναι καλό δια το αρχονταρίκι. Θέλω να γράψεται εις των γέρω φίληπα γράμμα καθώς με ήπεν να των εγράψεται και να μου δώσι, ηδέ δεν θέλη να μου δώσι. Τω γνωρίζο πος έγινε διστηχία, πλην και εδώ έγινε πολύ δηστηχία. Το σιτάρι τω ζητούν διακόσια δέκα και εκίνω το μησώ δεν απομένι, την σίκαλην εκατόν ήκοσι και δια τούτω σας γράφο από εκήνω όπου έχη να μου δώσι ήκοσι πέντε μουτζούρια διότη δεν θε να μας φτάσουν τρις χιλιάδες εις το γένιμα. Ο γέρο βισαρίων ήλθεν εδώ και δεν ελογαριάσθηκαν με των τραγάρι θανάσι τι επίρεν και τι έδωσεν. Ο θανάσις με ζιτά δεκαπένται γορόσια, λέγη τα έδωσα εις τον γεροβησαρίων αυτά έλαβε. Να μου στήλεται απάντησιν δια να του δώσο. Καταφτάς (sic) τας ημέρας θενά στήλω εις τω μετώχη διακόσιες οκάδες τυρί δια τον γεροφίλιπαν δια το μετώχη, τα μηκρά και μεγάλα προς 500 τω ζευγάρι των ίδηον χασάπιν. Ταύτα και περιμένω την απάντησίν σας.

1855 αυγούστου 17

Τω κοντράτω να τω στήλεται με τον πεζοδρόμον εις ρεσιτνίκια εις των επίτροπόν μας ιωάνιν

Τα χάλια της κοινότητος Αγίου Προδρόμου (1935)

Εφημερίδα: Χαλκιδική

Τεύχος: -

Ημερομηνία: Μάρτιος 1935

ΤΑ ΧΑΛΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΟΣ ΑΓΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ

Το μικρό χωριό μας, που εφημίζετο άλλοτε για τους καλούς και αξιοπρεπείς άρχοντάς του, έχει ξεπέση τώρα τελευταία σε χέρια αναξίων τινών συμφεροντολόγων, οι οποίοι αντί να φροντίζουν για το κοινό καλό με θυσίαν ακόμα και του ατομικού των συμφέροντος εγκατέλειψαν τελείως τα κοινά και κυττάζουν μονάχα τες δουλίτσες των. Έτσι βέβαια όχι μονάχα προκοπή καμμιά δεν μπορεί να δη το χωριό μας, αλλά και ό,τι έχει καταστρέφεται. Το νερό μας, το σπουδαιότερο ζήτημα κάθε χωριού, αφίνεται να καταστραφή και θα χαθή ολότελα, μόνο και μόνο γιατί δεν τολμά κανένας από τους Κοινοτικούς μας συμβούλους να διαμαρτυρηθή κατά της Εταιρίας "Κάδμος" που είναι η αιτία.

Γιατί είναι γνωστόν ότι το μοναδικό νερό, από το οποίον υδρεύεται όλο το χωριό, πηγάζει κάτω από τες αμμούδες του χειμάρρου που περνάει δυτικά του χωριού. Μετά το σκάψιμο και την αφαίρεση αρκετής ποσότητος άμμου για τη στερέωση των βάθρων της γέφυρας του δημοσίου δρόμου, το νερό αυτό λιγόστεψε, έγιναν όμως κάτι μικροέργα και σταμάτησε το κακό. Τώρα όμως η εν λόγω εταιρία αφαιρεί καθημερινώς μεγάλες ποσότητες άμμου λίγο πιο κάτω από τες βρύσες και ενώ επικρατεί γενικά η γνώμη ότι με την αφαίρεση μεγάλων ποσοτήτων άμμου υπάρχει κίνδυνος όχι μόνο να λιγοστέψη αλλά να χαθή ολότελα το νερό μας κατά το καλοκαίρι, το Κοινοτικό μας Συμβούλιο δεν έκαμε καμμία διαμαρτυρία για να σταματήση το κακό, αφού ένας σύμβουλος είναι φουρνάρης της εταιρίας, ο άλλος εργάτης της ίδιας και ο τρίτος ο καλλίτερος επιστάτης των... υδραυλικών έργων που γίνονται εδώ και οχτώ μήνες με 1 ½ εργάτην!

Οι άλλοι δυο είναι κτηνοτρόφοι που συνήθως απουσιάζουν από το χωριό. Και ύστερα περιμένουμε προκοπή, αφού δεν ντράπηκε ο ίδιος ο κοινοτικός μας σύμβουλος ο επιστάτης των υδραυλικών έργων, ο περίφημος κ. Γ. Μ......., στον οποίο κρεμάστηκε ο Άγιος Πρόδρομος, ενώ ξεύρει καλά πως ο γιατρός κ. Βασιλικός που εκλήθηκε από την Κοινότητα για να μπολιάση τα παιδιά μας, εισέπραξε από το Κοινοτικό μας Ταμείο 1500 δραχμές εκτός από τα μεταφορικά του έξοδα σύμφωνα με την γενομένην συμφωνίαν και την απόφασιν της Κοινότητος για το μπόλιασμα 300 περίπου παιδιών, δηλαδή από 5 δραχ. για το κάθε παιδί, τολμά και διαψεύδει τα αδιάψευστα, για να κρατήση για αρκετούς ακόμα μήνας την... επιστασία.

Τι καλό λοιπόν μπορούμε να περιμένουμε, αφού πέσαμε στα χέρια τέτοιων ανθρώπων;

Αγιοπροδρομίτης

Μια περιοδεία ανά την Χαλκιδική (1918)

Εφημερίδα: Πάλη

Τεύχος: 160,161

Ημερομηνία: 5, 6 Σεπτεμβρίου 1918

ΜΙΑ ΠΕΡΙΟΔΕΙΑ ΑΝΑ ΤΗΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΝ

ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ

Α.

Είχα να επισκεφθώ τη Χαλκιδική κάμποσα χρόνια. Πόσα δεν ενθυμούμαι ακριβώς. Ομολογώ δε ότι την είχα νοσταλγήση τόσο πολύ. Ύστερα λοιπόν από μια τέτοια μακρά απουσία, προ ολίγων μόλις ημερών μοι εδόθη ευκαιρία να τα ξαναεπισκεφθώ. Εθεωρούσα δε γιαυτό τον εαυτό μου τόσον ευτυχή γιατί επί τέλους εσκεπτόμουνα ότι θα μπορούσα να γλυτώσω έστω και για λίγες μέρες από τον θόρυβον αυτόν των πόλεων και θα ξεκουραζόμουνα λιγάκι και από την πεζότητα αυτής της ζωής που περνούμε τα τελευταία χρόνια εδώ στη Θεσσαλονίκη. Ουχ' ήττον ημήν περίεργος να ιδώ και τας κοινωνικάς προόδους αι οποίαι εσημειώθησαν στον τόπο αυτό μέσα σε τόσα χρόνια που έλειπα εγώ. Και επερίμενα να ιδώ πολλά πράγματα ομολογουμένως. Δεν είχα βέβαια την απαίτησι να ιδώ πρώτης τάξεως συγκοινωνιακά μέσα, σήραγγας, σιδηροδρομικάς γραμμάς, καίτοι χάρις εις τους Άγγλους υπάρχει μια τέτοια σιδηροδρομική γραμμή¹ εκτεινομένη μέχρι του Σταυρού, και διάφορα άλλα εξαιρετικά πράγματα. Πάντως όμως περίμενα να ιδώ αν όχι μεγάλα τουλάχιστον μικρά πράγματα μερικά ίχνη τουλάχιστον της σημειωθείσης προόδου. Οποία όμως απογοήτευσις μοι κατέλαβε όταν επισκεπτόμην ύστερα από τα Βασιλικά την Γαλάτισταν και τα Ρεσιτνίκια². Οι μέρες που είχα για βα διαθέσω για το ταξείδι μου αυτό ήσαν μετρημένες. Δεν μπορούσα λοιπόν να μείνω σε κάθε χωριό παρά λίγες μονάχα ώρες.

Στα Βασιλικά και στη Γαλάτιστα δυστυχώς δεν μπορώ να μείνω ούτε μια ώρα. Βιάζομαι να φθάσω το βράδυ ξημέρωμα της Παναγίας³ στα Ρεσιτνίκια για να είμαι το άλλο πρωί τουλάχιστον στο χωριό μου, δύο ώρες πέραν των Ρεσιτνικίων, και έτσι να μπορέσω ύστερα από τόσα χρόνια να ευρεθώ κατά την ημέραν αυτήν κοντά στους δικούς μου. Το βράδυ ξημέρωμα της Παναγίας έμεινα στα Ρεσιτνίκια ένα ωραίο χωριό με καμιά 80 - 100 το πολύ οικογένειες. Τράβηξα κατ' ευθείαν στο καφενείο που οι θαμώνες αποτελούνταν από κάμποσους προκρίτους του χωριού, ένα-δύο χωροφύλακας και τον δάσκαλο⁴ του χωριού, ένα πραγματικό σκαπανέα των γραμμάτων. Όλοι αυτοί οι αγαθοί άνθρωποι συζητούσαν για την πρόσκλησι των κληθεισών κατ' εκείνας τας ημέρας τριών ηλικιών. Το θέμα αυτό μέσα σ' όλο το χωριό ήτο ο διάλογος της ημέρας. Όλα καλά μου έλεγε ένας απ' αυτούς. Τώρα που μας κάλεσε η Πατρίς θα πάμε όλοι να την υπηρετήσουμε, όπως από τόσο καιρό εκεί επάνω στο μέτωπο την υπηρετούν και τ' άλλα τ' αδέλφια μας.

Β.

Ημείς ένα μονάχα δεν μπορούμε να εννοήσουμε, εξηκολούθησε λέγων κάποιος απ' αυτούς, γιατί άφησαν τες δύο ηλικίες ανάμεσα και πήραν πρώτα ημάς. Κάθε ένας απ' όλους αυτούς λοιπόν που ήσαν μέσα στο μικροσκοπικό αυτό καφενείο, κάποια δική του δικαιολογία έφερνε κι από ένα δικό του επιχείρημα.

Για μια στιγμή ένας απ' αυτούς, καθισμένος στο βάθος του καφενείου, προφανώς ανήκων εις τες μικρότερες ηλικίες που δεν εκλήθησαν, σηκώνεται και μ' ένα ύφος αρκετά ζωηρόν, ύφος που επρόδιδε προ παντός την ζωτικότητα του Χαλκιδικέως, έλαβε τον λόγον και είπεν ότι η Κυβέρνησις που δεν εκάλεσε αυτές τες δύο ηλικίες ξεύρει τι κάμνει, και πέρνων ύφος σοβαρώτερον ήδη ο έξυπνος αυτός χωρικός εξακολουθεί να λέγη ότι αυτές αι δύο ηλικίες προορίζονται για την Πόλι! Αυτοί λέγει σαν νεώτεροι που είναι απ' τους άλλους, έχουν μεγαλείτερη αξία και γι' αυτόν τον λόγο ακριβώς η Κυβέρνησις θα τους καλέση όταν έλθη η κατάλληλος στιγμή για να εκτελέσουν και αυτοί την προς την πατρίδα καθήκον. Με τα λόγια αυτά του ενθουσιώδους αυτού χωρικού όλοι οι θαμώνες του καφενείου ανεκουφίσθησαν και επεδοκίμασαν τα επιχειρήματά του, τα οποία ως ωμολόγουν και εις εμένα τα εύρισκον πολύ λογικά.

Από τα Ρεσετνίκια το πρωί έφυγα για το χωριό μου και την επομένη τράβηξα κατ' ευθείαν για τον Πολύγυρο, το κέντρον της Χαλκιδικής.

Μαρτύριο σωστό για να διανύσω έφιππος μια απόστασι 4-5 ωρών μεταξύ του χωριού μου και Πολυγύρου. Τι δρόμοι ήσαν εκείνοι Θεέ μου! Τι αθλιότης συγκοινωνίας εν μέσω εικοστώ αιώνι. Τέλος πάντων ύστερα από ένα αρκετά επίπονο και κουραστικό τετράωρο ταξείδι επάνω στο μουλάρι, έφθασα στον Πολύγυρο σώος και αβλαβής!

Με τον Πολύγυρο συνδέομαι ιδιαιτέρως. Έχω πολλάς αναμνήσεις από τον καιρό που ήμην μαθητής εδώ και δέκα τέσσαρα χρόνια στο εκεί ημιγυμνάσιο. Μόλις έφθασα στον Πολύγυρο τράβηξα κατ' ευθείαν στο ξενοδοχείο που το διευθύνει ένας καλός ανθρωπάκος ο κ. Καταφιώτης.

Ένας προθάλαμος του ξενοδοχείου αυτού, ιδιορρύθμου τύπου, χρησιμεύει ως εστιατόριον. Είναι περίπου μεσημέρι, ώρα του φαγητού και οι θαμώνες του εστιατορίου είναι αρκετοί. Μεταξύ αυτών διακρίνει κανείς διαφόρους παρέδρους και άλλους πολλούς χωρικούς που έρχονται από τα διάφορα πέριξ χωρία στην εκεί υποδιοίκησι για διάφορες υποθέσεις των.

Βασ.

Σχόλια

1. Η σιδηροδρομική αυτή γραμμή κατασκευάστηκε από τα βρετανικά στρατεύματα που είχαν καταλάβει την Θεσσαλονίκη κατά την διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν μήκους 66 km. και ένωνε το χωριό Σαρακλί του Λαγκαδά με τον Σταυρό. Η λειτουργία του άρχισε το 1918 και σταμάτησε το 1947.

2. Ο σημερινός Άγιος Πρόδρομος.

3. Την ημέρα που έφτασε ο ανώνυμος ανταποκριτής - υπογράφει ως Βασ. - στον Άγιο Πρόδρομο, το χωριό είχε πανηγύρι, μια και η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου.

4. Δεν γνωρίζουμε αν αναφέρεται στον παπά Χρήστο Σατραζάνη, ο οποίος από το 1908 εκτελούσε και χρέη δασκάλου στο χωριό, ή σε κάποιον άλλο.

Χάρτης του 1862 που αναγράφει τον Άγιο Πρόδρομο

Απόσπασμα από παλαιό γαλλικό χάρτη του 1862, ο οποίος μεταξύ άλλων αναγράφει και το όνομα του χωριού Réchiténikia (σημερινός Άγιος Πρόδρομος). Ίσως είναι από τους πρώτους χάρτες όπου γίνεται αναφορά του χωριού.

Πρόκειται για χάρτη ο οποίος προέρχεται από το σύγγραμμα "Atlas spheroidal et universel de geographie dresse a l'aide des documents officiels" του F. A. Garnier και τιτλοφορείται "Carte generale de l'Archipel".

Αναζήτηση βοσκοτόπου για τα κοπάδια της Μονής Σιμωνόπετρας

Εισαγωγή

Το συγκεκριμένο γράμμα προέρχεται, όπως προείπαμε, από ένα σύνολο επιστολών που διασώζονται στην Ι.Μ. Σιμωνόπετρας. Αυτές οι επιστολές αναφέρονται στην δραστηριότητα των κοπαδιών και των ποιμένων της μονής στην περιοχή μας (τόσο στα Ρεσιτνίκια-Άγιο Πρόδρομο, όσο και στα γύρω χωριά). Τα γράμματα αυτά εστάλησαν είτε από τον ηγούμενο της μονής, είτε από τους καλογήρους ποιμένες, ενημερώνοντας τις δύο αυτές πλευρές για συμφωνίες αγοράς και βοσκής των κοπαδιών, για τυχόν προβλήματα που προέκυπταν στην πορεία κ.ά. δίνοντας ταυτόχρονα πολύτιμες πληροφορίες για την περιοχή εκείνη την περίοδο. Τα έγγραφα αυτά παρατίθενται χρονολογικά.

Το τρίτο έγγραφο συντάχθηκε στις 04/08/1855 από τον ηγούμενο της μονής και απεστάλη στον γερο-Βησσαρίωνα, που βρισκόταν είτε στον Άγιο Πρόδρομο, είτε στα Δουμπιά. Παροτρύνει - μεταξύ άλλων - τον τσέλιγκα μοναχό να ψάξει να βρει άλλο μέρος για την βοσκή των κοπαδιών. Το έγγραφο έχει ως εξής:

Εξώφυλλο

Τω Οσιωτάτω γεροΝικοδήμω Σιμωπετρίτη ημετέρω τζέληγκα και εν Χριστώ Ιωάννη περιποθήτω, ευχετικάς.

εις ντουμπγιά ή ρεσιτνίκια¹

Εσώφυλλο

1. Ελάβομεν το από 17 Ιουλίου γράμμα σου συνοδευόμενον με εν γράμμα του γεροφιλίππου. Ίδομεν εις το γράμμα σου όσα μας ειδοποιείς δια τα πράγματά μας αιγίδια και αγελάδια, ομοίως και δια τον τόπον όπου είχομεν συμφωνημένον. Τι να τους κάμη τινάς αυτούς τους εγχωρίους, τότε όπου εκάμαμεν την συμφωνίαν² μας επαρακαλούσαν, και υπόσχοντο εγγράφως πολλά ήδη τα αναιρούν, έπρεπεν να τους ειπής ότι μας έδοσαν κονδράκτον και είναι όλοι σχεδόν υπογραμμένοι και υπόσχονται να τα φυλάξουν, δια τι ήδη παραβαίνουν την συμφωνίαν τους, και ένεκα τούτου περιοριζόμενα τα πράγματα του Μοναστηριού στενοχωρούνται και ψωφούν; αν δε τέλος πάντων και δεν κατορθώνομεν τίποτες να τους βιάσης να μας δώσουν τα γρόσια μας, και ήδη να ερευνήσης και το καϊντζήκη³ τι τόπος είναι, και πως τον ζητούνε, πόσα γρόσια, δια πόσα χρόνια μά[...] αν είναι καλά να ειπής και τον επίτροπον μας κ. Ιωάννι να πηγαίνετε μαζί να εξετάσειτε και να μας γράψετε περίληψην και αν δεν μας συμφέρει και αυτού να κοιτάξωμεν εις τον Βαρβαριώτικον τόπον⁴. Τώρα με τον καιρόν να οικονωμείσωμεν τόπον δια πράγματά μας και τα γρόσια όταν τα πάρωμεν από τα Ντουπγιά να τα δώσωμεν [...] εις άλλο μέρος όπου συμφωνήσωμεν. Ότι σας ειδοποιούμεν επειδή εκάμαμεν νέον εκ θεμελίων νερόμυλον και χρειαζόμεθα έναν μάστορα δια να μας φτιάση ότι χρειάζεται μέσα, τας πέτρας του, την φτερωτήν και τα λοιπά, να τον ζυγίση καθώς πρέπει, παρακαλώμεν τον ίδιον επίτροπον κ. Ιωάννι να κάμη τον κόπον να φροντίση από τα Βραστά⁵ ή από άλλο μέρος όπου γνωρίζει να εύρη έναν καλόν μάστορα να μας τον στείλεις τώρα εμπρός, και δια συμφωνίαν ημερούσιον ή αποκοπήν όπως γνωρίζης και αν είναι το καλλίτερον να μας γράψητε επηδή δεν εκάμαμεν άλλον μύλον και δεν γνωρίζομεν, ο μάστορας όμως να είναι καλός, δια να μη γίνη κολωβή η δουλειά του Μοναστηριού. Δια φασούλια εγράψαμεν και εις τον γεροφίλιππον και εις την Λήμνον, μολοντούτο σας ειδοποιούμεν να μας φροντίσης και η ποσότης τρία τέσσερα φορτιά επειδή έχομεν πολλούς μαστόρους, εργάτας και μας χρειάζονται πολλαί κουμπάνιαι.

Ίδομεν και δια το βούτυρον όπου μας γράφεις την τιμήν του, πλην δεν μας διακρίνεις αν είναι 12 γρ[όσια] ή και 13 η οκά και είναι καθαρισμένον να μας πάρης ένα φορτίον ή δε και είναι ακαθάριστον ας λείψη και να μας ειδοποιήσεις περί τούτου δια να φροντίσωμεν να γράψωμεν εις τον γεροφίλιππον. Δια σιτάρι όπου ζητείς να πάρης από το μετόχι αυτού δια το καλοκαίρι καλά ήτον αν εύρισκες αυτού να οικονομηθής, επειδή εις την Κασάνδραν, καθώς γνωρίζεις έγιναν δυστυχίαις⁶, αν δεν και αυτού δεν ευρίσκεται να συνενοηθήτε με τον γεροφίλιπα να πάρης είκοσιν έως είκοσι πέντε μουζούρια. Από το τυρί όπου μας εστείλατε εις την Κασάνδραν δια το Μοναστήρι επηδή εμείς δεν ευκαιρήσαμεν να στήλωμεν την βάρκαν μας, στέκη ακόμη εις το μετόχι. Μόλις το [έμασε;] μας έστειλαν, το δε υπόλοιπον θενά το φέρωμεν με την εσωδείαν. Ταύτα τα περί ημών χαίρομεν άκραν υγιείαν όλοι οι πατέρες και σας κατασπάζονται.

Εμείς τον μύλον όπου εκάμαμεν πολύ μας κατεζάχ[...] έως να οικονομίσωμεν της ύλης όπου εχρειάζετο. Τον επίτροπόν μας κ. Ιωάννιν φαμελικώς εξ όλης ψυχής τον επευχόμεθα και τον μνημονεύομεν εις τας καθ' εκάστην Ιεράς ημών Τελετάς.

Τη 4 Αυγούστου 1855

Ο Καθηγούμενος του Ιερού Κοινοβίου της Σίμωνος Πέτρας Σεραφείμ Ιερομόναχος και οι συν εμού εν Χριστώ αδελφοί.

Λάβετε και το γιαλάκι με το μαλαθρόλαδο από τον ίδιον πεζόν. Και εγώ ο Ιωάσαφ σε ασπάζομαι εν [φιλίμοις;] αγίω, εν βίω.

Σχόλια

1. Ως μέρος αποστολής στο γράμμα αναγράφονται τα Δουμπιά ή τα Ρεσιτνίκια (Άγιος Πρόδρομος). Προφανώς οι μοναχοί είχαν τα κοπάδια τους στην περιοχή μεταξύ των δύο χωριών, και το γράμμα παραλάμβανε ο αντιπρόσωπος της Μονής στον Άγιο Πρόδρομο Ιωάννης του Μανώλη.

2. Πρόκειται για μια συμφωνία - όπως εξάγεται και από μεταγενέστερα έγγραφα - μεταξύ της Μονής και των κατοίκων των Δουμπιών για την βόσκηση των κοπαδιών στην περιοχή τους. Οι όροι της συμφωνίας - σύμφωνα πάντα με την αναφορά από μέρους του μοναστηριού - δεν τηρήθηκαν και έτσι το Μοναστήρι κίνησε διαδικασίες για την ανεύρεση άλλου τόπου.

3. Το σημερινό χωριό Παλαιόκαστρο.

4. Στην περιοχή του χωριού Βαρβάρα Χαλκιδικής.

5. Στο σημείο αυτό του εγγράφου γίνεται γνωστό ότι το χωριό Βραστά ή Βράσταμα είχε καλούς μαστόρους, και συγκεκριμένα εξειδικευμένους στην κατασκευή νερόμυλων.

6. Ίσως αναφέρεται στις καταστροφές που είχε υποστεί η Κασσάνδρα, όπως και πολλά άλλα μέρη της Χαλκιδικής, μετά την ατυχή επανάσταση του 1854, μόλις έναν χρόνο πριν.

Οι Φωταροί (Αναδημοσίευση)

Σήμερα είναι παραμονή των Φώτων. Ως γνωστόν, κάθε χρόνο τέτοια μέρα λαμβάνει χώρα στο χωριό μας το έθιμο των "Φωταρών". Οι Φωταροί, μόλις βραδυάσει γυρνάνε στο χωριό και ψέλνουν τα κάλαντα. Αλλά ας αφήσουμε να περιγράψει το έθιμο ένας συμπατριώτης μας, ο Αγιοπροδρομίτης (όσο και Αρνιώτης, μια και έζησε και έκανε οικογένεια στην Αρναία) δάσκαλος Μαυρουδής Παπαθανασίου. Ένα έθιμο το οποίο ευτυχώς διατηρείται μέχρι τις μέρες μας, όχι όμως στην ολοκληρωμένη του μορφή.

Το 1968, ο Μαυρουδής Παπαθανασίου περιγράφει στα "Χρονικά της Χαλκιδικής" το έθιμο:

"Παραμονή των Φώτων στον Άγιο Πρόδρομο. Είναι ώρα που το βαρύ σκοτάδι έπεσε στο χωριό και οι νοικοκυρές ανήσυχες όλο και συγυρίζουν το σπίτι σαν να περιμένουν κάποιους επισκέπτες. Δεν περνάει πολλή ώρα και μέσα στην ησυχία της χειμωνιάτικης νύχτας ακούεται βαρύ, αργό, μακρόσυρτο χορωδιακό τραγούδι:

Σήμιρ’ ειν’ τα Φώτα κι φουτισμός
κι η χαρά μεγάλη στους ουρανούς.

Είναι "Oι Φουταροί" έφηβοι και άνδρες καμιά φορά, που γυρίζουν στα σπίτια και λένε "τα Φώτα". Ένα έθιμο μοναδικό¹, αν δεν κάνω λάθος, στα χωριά της Χαλκιδικής και από τα παλιά χρόνια εξακολουθεί ευτυχώς να διατηρήται ως τα σήμερα. Παρέα από παλληκάρια του χωριού γυρίζουν και ψέλνουν την άγια μέρα που ξημερώνει. Ανεβαίνουν και στα σπίτια και τους δέχονται στην καλή κάμαρη, τους κερνούν και τους δωρίζουν χρήματα, παστό και λουκάνικα. Την άλλη μέρα μ’ αυτά θα επακολουθήση γλέντι τρικούβερτο με κρασί και νόστιμον μεζέ.

Με το τραγούδι τους οι Φουταροί δεν θ’ αφήσουν κανέναν παραπονεμένον. Θα μοιράσουν καλές ευχές και στους νοικοκύρηδες και στο σπίτι και στο μικρό παιδί και στον νιο και στην κοπέλα.

Να και το τραγούδι το απλό μα και τόσο περιεκτικό, που ελπίζουμε να το ακούσουμε σύντομα και ηχογραφημένο:

Σήμερα ειν’ τα Φώτα κι φουτισμός
κι η χαρά μεγάλη στους ουρανούς
Σήμερα βαφτίζουν τουν η Χριστό
μεσ’ στουν Ιουρδάνη τουν πουταμό
Σήμερα κυρά μας η Παναγιά
με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα
κι τουν Άη Γιάννη παρακαλεί
για να ρίξη δρόσου κι λίβανου
να καταπραγώσουν τα ύδατα
για να γαληνέψουν οι θάλασσις².

(Ακολουθούν στίχοι για την νοικοκυρά)

Σήκου κυρά μου κι άλλαξι
κι βάλι τα καλά σου.
Έβαλι τουν ήλιου πρόσουπου
και του φιγγάρ’ αστήθι
κι του κοράκου του φτιρό
βάλαν του καμπανοφρύδι.

(Για την άγαμο κόρη τώρα)

Δω ‘χουν κόρη για παντρειά
κόρη για ν’ αρραβουνιάσουν
κι προξιντάδες έρχουντι
‘που παν’ απού την Πόλι
ρουτούσαν και ξαναρουτούν
που να βρουν τέτοια κόρη
πόχει του μάτι σαν ιλιά
του φρύδι σα γαϊτάνι
του δόλιου του ματόφυλλου
σα κρόσια ‘που μαντήλι.

(Για τον γιο που σπουδάζει)

Γραμματικέ μου κι όμουρφι
κι ψάλτη κι αναγνώστη
που κάθουσαν κι έγραφις
τρία χρουνώ αγάπη
τρία χρονώ ‘γαπητικιά
βουλιέσι να χουρίσης.

(Αν υπάρχει βρέφος τους εξής)

Κι αυτό τ’ αστρούδι του μικρό
που πάει μι του φιγγάρι
να μοι του χάριζη η Θιός
ν’ απλώσου να του πάρου
να τ’ όχου Άγιουν κι Σταυρό
στην ικκλησιά φανάρι.

(Τέλος και για τους κτηνοτρόφους)

Δώ χουν χίλια πρόβατα
και δυο χιλιάδις γίδια
σαν του μιλίσσι πιρπατεί
σαν του μιλίσσι βάζει
σαν του μελισσοβότανου
τριγύρου στα μαντριά του.

(Και τελειώνει με την επωδό³)

Σ’ αυτό του σπίτι πούρταμι
πέτρα να μη ραΐση
κι η νοικοκύρης του σπιτιού
χρόνια πουλλά να ζήση.

Κι του χρόν'

Η γιορτή κορυφωνόταν τ’ Άι-Γιαννιού με δημόσιο χορό⁴!

Κάποια στιγμή, όλοι οι διασκεδάζοντες νέοι, σταματούσαν το χορό. Έτρεχαν κι άρπαζαν από ένα ρόπαλο, το έβαζαν στο δεξιό ώμο, σαν όπλο, έμπαιναν σε φάλαγγα κατ’ άνδρα και με τους ρυθμικούς ήχους των μουσικών οργάνων άρχιζαν, ο καθένας να περιστρέφεται κυκλικά και σε κυκλική γραμμή και να εκτελεί ρυθμικές κινήσεις με το ρόπαλο. Οι κινήσεις γίνονταν ομοιόμορφες, γιατί μιμούνταν στην αλλαγή τον επικεφαλής αρχηγό. Νόμιζε κανείς ότι καταλαμβάνονταν από φρενίτιδα και πολεμικό μένος… Ο ρυθμός των οργάνων γινόταν ταχύτερος, ταχύτερος ο ιδρώτας έτρεχε από τα μέτωπά τους, η αναπνοή τους κοβόταν και στο μάξιμουμ εξεσφενδόνιζαν τα ρόπαλα ψηλά σφυρίζοντας δαιμονισμένα». Το τελικό αυτό σφύριγμα ήταν και το σύνθημα για τη λήξη των γιορτών του Δωδεκαήμερου.

1. Το έθιμο δεν είναι μοναδικό, μια και παρόμοιο έθιμο (Φωταροί) γίνεται και στο γειτονικό Παλαιόκαστρο. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα έχει γίνει αναβίωση όλου του εθίμου, με την συμμετοχή πλήθος κόσμου, ντόπιων και ξένων. Επίσης τα Κάλαντα των Φώτων με παρόμοιους στίχους ψάλλονταν και σε άλλα χωριά της Χαλκιδικής. Βλέπε: "Το Δωδεκαήμερο στη Χαλκιδική", του κ. Ιωακείμ Κρικελίκου.

2. Σήμερα λέγονται και οι παρακάτω στίχοι στο τέλος, τους οποίους δεν αναφέρει ο κ. Παπαθανασίου:

"Θάλασσα τον είδε και έφυγε
και ο Ιορδάνης εστράφηκε."

3. Σήμερα, στο τέλος από τα Κάλαντα λέγεται πάντα και η φράση "Καλή ώρα κι τα Φώτα".

4. Δυστυχώς σήμερα τα έθιμα που γίνονταν την ημέρα του Αη-Γιαννιού έχουν χαθεί...